Rozwój Mowy u Dzieci w Wieku Przedszkolnym.

Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania sobie przez dziecko poszczególnych głosek. Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie, a takze zależy od warunków społecznych, kontaktu ze środowiskiem, z innymi mówiącymi ludźmi. Rodzice powinni wiedzieć, kiedy pojawiają się poszczególne głoski w mowie dziecka, aby umiejętnie kierować tym rozwojem. Bez tej wiedzy nie mogą ingerować, nie mogą pomóc, a przeciwnie – mogą zaszkodzić, wymagając od dziecka tego, czemu sprostać nie może, czy też lekceważąc, przeoczając niepokojące sygnały. Rozwój mowy dziecka w/g Kaczmarka dzieli się na 4 okresy:
    • Melodii 0-1 rok życia
    • Wyrazu 1-2 rok życia
    • Zdania 2-3 rok życia
    • Swoistej mowy dziecięcej 3-7 rok życia

Okres melodii 0-1 rok życia

GŁUŻENIE. Miedzy drugim i trzecim miesiącem życia dziecko zaczyna wydawać różne dźwięki (głużenie, albo gruchanie) towarzyszące nieskoordynowanym ruchom kończyn i całego ciała. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużą wszystkie dzieci nawet głuche. W okresie tym dzicko przygotowuje się do wydawania podstawowych dźwięków mowy. W mózgu pojawiają się pierwsze skojarzenia między wydawanymi dźwiękami a odpowiadającymi im ruchami aparatu artykulacyjnego.

GAWORZENIE. W drugiej połowie pierwszego roku zycia dziecko wchodzi w faze powtarzania dźwięków. Dziecko naśladuje dźwięki, które wydało przypadkowo oraz dźwięki, które zasłyszało w otoczeniu. Naśladownictwo to – początkowo odruchowe – staje się wkrotce objawem uwagi i woli.

Z końcem pierwszego roku zycia dziecko już dużo rozumie, spełnia proste polecenia. Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba.

Rozwój mowy postępuje zgodnie z rozwojem fizycznym: dziecko podnosi głowę – głużenie, siadanie – gaworzenie, stawanie – pierwsze wyrazy.

Okres wyrazu 1-2 rok życia

Dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek, prócz nosowych.
Ze spółgłosek wymawia: P, B, M, T, D, N, K, Ś, czasem Ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, o zbliżonym miejscu artykulacji. Upraszcza grupy spółgłoskowe. Charakterystyczne jest wymawianie pierwszej sylaby lub końcówki. Dziecko wymawia około 300-400 słów.

Okres zdania 2-3 rok życia

Dziecko powinno wypowiadać głoski:
  •     wargowe: p, b, m, p', b', m',
  •     wargowo – zębowe: f, w, f', w'
  •     środkowo – językowe: ś, ź, ć, dź, ń, k', g' 
  •     tylnojęzykowe: k, g, ch
  •     przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n
  •     przedniojęzykowo – dziąsłowe: l

Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się głoski: s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami. Dziecko już wie jak dana głoska powinna brzmieć, ale nie potrafi jej wypowiedzieć. Wymawia około 1000 słów.

Okres swoistej mowy dziecięcej 3-6 rok życia.

3 latek. Mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczenie głosek:
s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż - ś,ź,ć,ź,
r – j lub ł,
zamiast h – f,  i odwrotnie

Trzylatek wymawia wszystkie samogłoski ustne i nosowe (o, a, i, e, u, y, ą, ę) – chociaż mogą występować odstępstwa np.: a = o; e = a; i = y – związane to jest z niewykształconą jeszcze sprawnością narządów artykulacyjnych.

Spółgłoski:
  • wargowe m, b, p, m', b', p'
  • wargowo – zębowe: f, w, f', w'
  • środkowo – językowe: ś, ź, ć, dź, ń
  • tylnojęzykowe: k, g, h, k', g', h'
  • przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n, s, z, c, dz
  • przedniojęzykowo – dziąsłowe: l, l', j, ł
  • przedniojęzykowo – dziąsłowe: sz, ż, cz, dż

4 latek. Mowa dziecka różni się pod względem dźwiękowym. Potrafi tworzyć zdania złożone i posługiwać się nimi. Umie opowiedzieć zdarzenie czy bajkę. W jego mowie pojawiają się neologizmy powstające w trakcie pobudzenia intelektualnego i emocjonalnego. Ich powstawaniu mogą sprzyjać takie czynniki jak potrzeba głośnego nazywania spostrzeżeń, nieznajomość wielu nazw i pojęć, kształtowanie się myślenia przyczynowo-skutkowego.
  • Utrwalają się głoski: s, z, c, dz – nie powinno ich wymawiać jak ś, ź, ć, dź
  • Pojawia się głoska R – choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Opanowanie R jest dla dziecka wielkim sukcesem, dlatego moze nawet często nadużywac R wstawiajac je w miejsce innych liter np.: zamiast lalka – rarka, mleko – mreko.
  • sz, ż, cz, dż – zamienia jeszcze na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź (seplenienie fizjologiczne)

5 latek. Mowa jest w zasadzie zrozumiała dla otoczenia. W wypowiedzi pięciolatka funkcjonują już wszystkie części mowy. Wzrasta liczba rzeczowników, czasowników, przymiotników, przysłówków, zaimków i liczebników. Poprawnie wymawia wszystkie dźwięki i swobodnie posługuje się mową. Potrafi tworzyć opowiadania uwzględniając sekwencję zdarzeń. Widoczny jest także postęp w rozwoju słuchu fonemowego – pięciolatek potrafi określić pierwszą głoskę w wyrazach. Niektóre dzieci 5-letnie nie wymówią prawidłowo najtrudniejszych głosek, do których należą głoski przedniojęzykowo – dziąsłowe:
  • sz, ż, cz, dż zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, ale w mowie potocznej mogą być zastapione przez s, z, c, dz
  • głoska R powinna już być wymawiana, ale często dopiero pojawia się w tym okresie
  • grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane, zarówno w nagłosie jak i śródgłosie wyrazu. Pięcioletnie dziecko używa około 2000 słów.

6 latek. Mowa powinna być już zrozumiała. Głoska R powinna być wymawiana bez problemu, ale często pojawia się dopiero na tym etapie.
Grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane zarówno na początku jak i w środku wyrazu.
  • zdarza się, że dziecko nie opanowało jeszcze głosek: sz, ż, cz, dż, r

Trochę Informacji dla Rodziców z Fonetyki.

Dźwięki mowy - głoski. Wymawiane wyrazy dzielą się na głoski, czyli najmniejsze, dające się wyodrębnić słuchowo, dźwięki mowy. Graficznymi znakami głosek są litery. Natomiast zespół wyrazów powiązanych gramatycznymi zależnościami, wyrażający pełną myśl, zawierający orzeczenie wyrażone (zazwyczaj w jęz. polskim) formą osobową czasownika to zdanie.

Głoski dzielimy na samogłoski i spółgłoski. Różnice między nimi są następujące:
  • samogłoski są donośniejsze niż spółgłoski (słyszymy je lepiej),
  • samogłoski są wymawiane przy większym rozwarciu jamy ustnej niż spółgłoski,
  • samogłoski tworzą sylaby (same lub razem ze spółgłoskami, np. o-ko, no-ga, sto-no-ga), natomiast same spółgłoski nie tworzą w języku polskim sylab.

Samogłoski to: i, y, e, a, o, u/ó, ę, ą. Sa to dźwięki mowy wymawiane bez istotnego zbliżenia narządów mowy do siebie, które powodowałoby powstawanie szumu.

Polacy mają sporo kłopotów z poprawną wymową samogłosek ą i ę. Należy dokładnie wymawiać ą [o-ł] na końcu wyrazów, np. zrobią, myślą, pracą, umyją.

Jeśli chodzi o ę, to na końcu wyrazu traci ono swoją nosowość i powinno być wymawiane jak e, np. robię [robie], myślę [myśle], pracuję [pracuje], wodę [wode], modę [mode].

Spółgłoski.
  • w, w', f, f', z, s, ż, sz, ź, ś, ch, ch'
Spółgłoski szczelinowe powstają wtedy, gdy w czasie artykulacji tych spółgłosek powietrze wydychane z płuc przeciska się w jamie ustnej przez szczelinę, powstałą wskutek zbliżenia się dolnej wargi do górnych zębów albo języka do górnych zębów, do dziąseł lub do podniebienia.
  • b, b', p, p', d, t, g, g', k, k'
Spółgłoski zwarte (lub zwarto-wybuchowe) powstają wtedy, gdy w czasie artykulacji zwierają się na moment narządy mowy w jamie ustnej (np. wargi, przód języka, dziąsła), po czym następuje nagłe rozwarcie tych narządów.
  • dz, c, dż, cz, dź, ć
Spółgłoski zwarto-szczelinowe powstają, gdy w czasie ich artykulacji bezpośrednio po krótkotrwałym zwarciu narządów mowy tworzy się szczelina i przez nią wydostaje się powietrze.
  • ł, l, l', r, m, m', n, n', ń
Spółgłoski półotwarte to grupa spółgłosek, przy których artykulacji występuje połączenie zwarcia z otwarciem.
  • b, b', p, p', m, m', w, w', f, f'
Spółgłoski wargowe powstają wówczas, gdy dochodzi do zwarcia lub szczeliny między wargami lub wargą i inną częścią mowy.
  • ł, n, d, t, z, s, dz, c - przedniojęzykowo-zębowe
  • l, l', r, ż, sz, dż, cz - przedniojęzykowo-dziąsłowe
  • ń, ź, ś, dź, ć, g', k', ch' - środkowojęzykowe
  • g, k, ch - tylnojęzykowe
  • m', l', b', p', w', f', ń, ź, ś, dź, ć, g', k', ch'
Spółgłoski miękkie to takie przy których wymawianiu środkowa część języka zbliża się do podniebienia twardego lub przez moment zwiera się z nim. Pozostałe spółgłoski nazywamy twardymi.
  • b-p, b'-p', w-f, w'-f', d-t, z-s, dz-c, ż-sz, dź-cz, ź-ś, dź-ć, g-k, g'-k'
Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne są wyodrebnione zależnie od zachowania się wiązadeł głosowych. Każda spółgłoska dźwięczna ma swój odpowiednik w spółgłosce bezdźwięcznej. Wyjątek stanowią spółgłoski półotwarte ustne i nosowe: l, l', ł, r, m, m', n, n', ń, ktore nie mają swoich bezdźwięcznych odpowiedników. W wymowie ogólnopolskiej nie ma takze dźwięcznego odpowiednika dla bezdźwięcznych spółgłosek ch, ch', h, h'.

Note: Spółgłoski miękkie są oznaczone akcentem jak w przykładzie - l', m'
Polski alfabet składa się z 32 liter: a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, (q), r, s, ś, t, u, (v), w, (x), y, z, ź, ż.
Trzy dodatkowe litery q, v, x występują tylko w tych nieprzyswojonych wyrazach obcych, które zachowały oryginalną pisownię. Porządek tych 35 liter jest istotny przy odszukiwaniu wyrazów w słownikach: góra następuje po gotyk, bo ó jest odrębną literą, a nie jakąś odmianą o. Tradycyjnie mówi się także o 7 dwuznakach oznaczających pojedyncze dźwięki: ch, cz, dz, dź, dż, rz, sz, choć podobną funkcję mają w pewnych kontekstach (przed samogłoską) kombinacje liter ci, dzi, gi, ki, ni, si, zi (a z pewnymi zastrzeżeniami także bi, fi, mi, pi, wi). W słownikach wszystkie te dwu- i trójznaki traktowane są jak zwykłe zestawienia liter.